0476 89 7008
Ook tijdens de zomermaanden is er VJV-nieuws. De vierde column in onze reeks is van de hand van Sanne De Clerck, advocate aan de balie Antwerpen, specialiste strafrecht, die justitie een ‘zwarte doos’ toewenst.
Op 29 juni werd het allereerste Juridische woord van het jaar in Gent bekendgemaakt: ‘TikTok-justitie’. Blijf op de hoogte van alle VJV-activiteiten, en meld u aan bij de sociale media van onze vereniging.
1. Een ‘zwarte doos’ voor justitie?
Sanne De Clerck, advocate aan de balie Antwerpen, specialiste strafrecht
2023/07
Geef uw medemens in een hypothetische denkoefening carte blanche om onze aardbol te verbeteren. Op de vraag welk kwaad hij of zij graag de wereld wil uithelpen, zal het antwoord niet zelden ‘onrechtvaardigheid’ luiden. Er is weinig zo pijnlijk als vals te worden beschuldigd. Probeer een situatie voor de geest te halen waarbij u ondanks dat u recht in uw schoenen stond niet werd geloofd door uw collega’s, familie of vrienden. Het onbehagelijk gevoel van machteloosheid zal u nu mogelijks opnieuw bekruipen. Beeld u vervolgens in dat u niet verkeerdelijk met de vinger wordt gewezen voor het vergeten doven van de lichten op kantoor of het begaan van een verkeersovertreding met de gezinswagen maar dat u vals beschuldigd wordt van een levensdelict. De onmacht die u nu overvalt, is moeilijk in woorden te vatten.
Elke dag worden onschuldige mensen toch veroordeeld. In de Verenigde Staten kwamen sinds 1989 bijna 3.000 gerechtelijke dwalingen aan het licht. Samen ‘goed’ voor 25.000 jaren onterecht uitgezeten gevangenisstraffen. In tegenstelling tot in de Verenigde Staten, maar ook dichter bij huis in Nederland (denk maar aan de Schiedammer parkmoord en de Puttense moordzaak) kent België geen ophefmakende gerechtelijke dwalingen.
Is ons rechtssysteem onfeilbaar? Beschikt onze magistratuur over bovenmenselijke capaciteiten waardoor het maken van fouten uitgesloten is? Vergissen rechters zich overal ter wereld behalve in België? De kans lijkt mij eerder klein. Uit de resultaten van internationaal onderzoek schat men dat er in 0,5% tot 18% van de zaken sprake is van een rechterlijke dwaling. Er lijkt geen verklaring voorhanden waarom ons Belgisch rechtssysteem de uitzondering op deze regel zou zijn. Wellicht heeft ons land dus te kampen met een dark number van onterechte veroordelingen.
Ondanks de wetswijziging in 2018 en de oprichting van de Commissie tot herziening in strafzaken ligt de lat om een gerechtelijke dwaling in ons land aan de kaak te stellen heden ten dage nog bijzonder hoog. Zo is een herziening slechts mogelijk in een beperkt aantal situaties, waaronder de ontdekking van een nieuw feit. Nochtans toont onderzoek aan dat nieuwe feiten slechts zelden een doorslaggevende rol spelen bij de rechtzetting van gerechtelijke dwalingen. De Belgische herzieningsprocedure is tevens bijzonder formalistisch en prijzig. Een rechtszoekende die zijn potentieel onterechte veroordeling wenst te laten herzien, zal een burgerlijke cassatieadvocaat onder de arm dienen te nemen en geruggensteund moeten worden door drie positieve adviezen van advocaten met een staat van dienst van meer dan tien jaar. U begrijpt dat hier aanzienlijke kosten bij komen kijken.
Het zal u in het licht van bovenstaande dan ook niet verbazen dat de teller van de vernietigde zaken in België vandaag de dag nog maar op één staat. De enige succesvolle herzieningsprocedure die ons land kent, betreft overigens een dossier waarin het parket zelf de nodige stappen heeft gezet om tot een herziening te komen nadat een man zichzelf valselijk had beticht uit angst voor de echte dader.
Een van de belangrijkste uitgangspunten van ons rechtssysteem betreft het vermoeden van onschuld. We hebben liever een schuldige die vrijuit gaat dan een onschuldige die ten onrechte wordt veroordeeld. Maar wat als iemand die recht in zijn schoenen staat toch onherroepelijk in de gevangenis belandt? Anno 2023 kennen we nog geen robotrechtspraak. (De vraag of dit überhaupt wenselijk is, moeten we misschien houden voor een volgende column) Vergissen blijft menselijk. Ook rechters ontsnappen hier niet aan. Naast het persoonlijk drama dat zich in het geval van een onterechte veroordeling zal voltrekken, dienen wij ons tevens bewust te zijn van de gemiste kans om ons rechtsstelsel naar aanleiding van deze gerechtelijke dwaling te verbeteren.
De luchtvaartsector illustreert immers dat fouten een belangrijke motor kunnen zijn voor het verbeteren van een systeem. In de jaren zeventig prijkte regelmatig tragische berichten over vliegtuigcrashes op de voorpagina van de krant. Vandaag stapt u wellicht met een gerust gemoed een vliegtuig op. Het aantal dodelijke slachtoffers kon dan ook gereduceerd worden tot 10 % van het hoge sterftecijfer uit de beginjaren van de luchtvaart.
Deze positieve evolutie is geen toeval. De luchtvaartsector heeft een ongelooflijk sterke veiligheidscultuur gecreëerd waarin piloten fouten kunnen registreren zonder represailles. Het succes van de commerciële luchtvaart op het gebied van vliegveiligheid is het gevolg van onderzoek naar ongevallen en bijna-ongevallen, waarbij in detail wordt ingezoomd op de oorzaak van het falen om hier vervolgens constructief mee aan de slag te gaan. Doordat de luchtvaartindustrie oog in oog kwam te staan met haar eigen fouten kon de sector letterlijk boven zichzelf uitstijgen en significant verbeteren.
De meest succesvolle mensen ter wereld hebben gefaald, doch vooral geleerd uit hun fouten. Zo was het eerste bedrijf van Bill Gates een volstrekte ramp en werd Michael Jordan op school uit het basketbalteam gezet. Albert Einstein zei niet toevallig na het winnen van de Nobelprijs ; ‘Succes is failure in progress.’
Het wordt tijd dat ons rechtssysteem haar onvolmaaktheden durft erkennen en omarmen. Net zoals luchtvaartmaatschappijen black-box gegevens gebruiken om te analyseren waarom tragedies zich voordoen, heeft Vrouwe Justitia er ook alle baat bij om haar blinddoek af te zetten voor rechterlijke dwalingen. Een dossier dat aanleiding heeft gegeven tot een gerechtelijke dwaling zou na de herzieningsprocedure grondig onder de loep moeten worden genomen zodat detaillistisch in kaart kan worden gebracht waar en hoe de mist werd in gegaan. Niet met het doel om magistraten hier genadeloos op af te straffen, maar wel om hieruit lessen te trekken en andere rechters te waarschuwen en behoeden voor soortgelijke toekomstige valkuilen en denkfouten.
Ik wens justitie een zwarte doos en een hoge vlucht!
2. “TikTok- justitie”, het allereerste “juridische woord van het jaar”
Op 29 juni werd in Gent het allereerste “juridische woord van het jaar” bekendgemaakt.
In zijn verwelkoming verwees voorzitter F. Judo naar de kernspreuk van P.van Duyse ‘De Tael is gansch het Volk” (18.04-1859) geschilderd in de zaal.
Voor de selectie kon de Vlaamse Juristenvereniging een beroep doen op een onafhankelijke jury, samengesteld uit
Helen Goedgebeur (VRT journaliste), Bruno Lietaert (kamervoorzitter in het arbeidshof van Gent), Rosemarie De Man (advocate) en Rudy Verbeke (voormalig vrederechter). Deze jury maakte een keuze op basis van de voorstellen die vanuit een ruime kring van juristen en niet-juristen werden gedaan.
Uiteindelijk werd “TikTok-justitie” verkozen tot eerste juridische woord van het jaar. De jury verkoos “een woord dat ontstond tijdens het voorbije gerechtelijk jaar, een zekere populariteit of minstens het potentieel daartoe bezit in Vlaanderen en bij ieder jurist een gelijkaardige betekenis oproept”. Het woord maakt “de spanning duidelijk tussen de vaak complexe en grondige en soms ook moeizame en langzame zoektocht naar juridische waarheid en de snelle meningsvorming op de sociale media”. Het woord illustreert hoe recht en samenleving met elkaar in contact komen en hoe de vertaalslag tussen beide werelden soms tot frictie leidt.
Andere genomineerde woorden waren “moeskramerij”, “seriewoordenaar”, “strafjes”, “Klasse Justitie”, “constituerend minikabinet”, “fietssuggestiestrook” en “tiny house”.
Voor de bekendmaking door de jury hing de zaal aan de lippen van Jurylid Rudy Verbeke met zijn boeiend en leerrijk verhaal over de ridder en de artiest, of de vriendschap tussen Fik (René Victor, de motor van het Vlaamse juristenleven) en Pol (de dichter Paul van Ostaije). Hij eindigde met het gedicht van P. Van Ostaijen speciaal geschreven voor zijn vriend René Victor. Rudy Verbeke de artiest en de ridder- eindversie
Dr. Isabelle Bambust (UGent) liet haar licht schijnen over “Hoe taal en recht je leven verrijken”. Zij liet iedereen kennis maken met juridische woorden die spontaan opborrelen uit de verhalen bij de lessen Nederlands voor anderstaligen, zoals taalvrijheid, taalidentiteit, godsdienstvrijheid, parkeerretributie. VJV – Recht en Taal – Je t’aime moi non plus – KANTL – Isabelle Bambust
Voorzitter F. Judo sloot de bekendmaking af op zijn eigen inspirerende manier. Hij feliciteerde meester Lieven De Graeve als indiener van het verkozen woord “TikTok-justitie”.
Hij riep ook op om alvast na te denken over het juridische woord voor 2023-2024.
Tenslotte dankte hij de jury, de sprekers, eenieder die een woord heeft ingediend, alsook het VJV-bestuur.
In het schitterend interieur van het Huis van Oombergen (vestiging van de in 1886 opgerichte Koninklijke Vlaamsche Academie / KaNTL) kon iedereen nog nagenieten van deugddoend, vriendschappelijk napraten met een glas op dat nieuwe woord.
Enkele sfeerbeelden. Hierbij keek eenieder alvast uit naar het juridische woord van het jaar 2023-2024.
VR
T News kondigde ’s avonds nog het verkozen woord aan:
Na de ophef over de zaak-Sanda Dia: “Tiktok-justitie” is verkozen tot juridisch woord van het jaar
“Tiktok-justitie” is verkozen tot het juridisch woord van het jaar. De Vlaamse Juristenvereniging koos voor dit woord omdat het de spanning weergeeft tussen “de juridische waarheid en de snelle meningen op sociale media”. Die spanning kwam tot een kookpunt na de uitspraak in het proces over de dood van Sanda Dia. …. Hanne Decré – do 29 jun 20:30;
voor de volledige tekst zie: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/06/29/juridisch-woord-van-het-jaar-tiktok-justitie/
3. Blijf ook verder op de hoogte van de VJV-activiteiten!
Volg de Vlaamse Juristenvereniging via de VJV-webstek en op Facebook en Linkedin, en blijf zo op de hoogte van al onze activiteiten.
4. Lidmaatschap VJV
Wilt u ook dit jaar deel uitmaken van de enige juristenvereniging in ons land die alle scheidslijnen binnen de juridische wereld overstijgt? Dat is in deze tijden misschien nog belangrijker dan voorheen.
Als u dat wil doen, zijn we u erg dankbaar. U gelieve dan 50 € (als gewoon lid) of 125 € (als steunend lid) te storten op rekening BE94 3631 5216 1314 van VJV-Organisatie vzw en hier uw gegevens in te vullen.
Wij danken u bij voorbaat voor uw steun en kijken ernaar uit u te ontmoeten op onze najaarsactiviteiten.
Met vriendelijke groet
Frank Judo
Voorzitter VJV